Vijf jaar bezetting in een reeks van vijf boeken die elk een jaar in Nederland onder het Duitse juk beschrijven. Het deel over 1944 werd mede geschreven door de gewezen provinciaal historicus van Noord-Brabant en het zuiden van het land komt er ruimschoots in aan bod. Maar ook Noord-Brabant werd pas bevrijd in 1945, als we het tenminste hebben over de hele provincie.
door Lauran Toorians
Vijf jaar duurde de Tweede Wereldoorlog in Nederland, vier-en-een-half in het zuiden, en dat is inmiddels vijfenzeventig jaar geleden. Dat zijn de feiten en ondertussen bestaan er duizenden visies op die vijf jaar en lijkt iedereen zijn eigen oorlog te hebben. Die visies botsen, schuren en vullen elkaar aan, maar hoe het echt was zullen we nooit weten. Waarschijnlijk was het voor iedereen anders en daarmee blijft er ruimte voor nieuwe visies en nieuwe verhalen.
Eén manier om het verhaal van Nederland in de oorlog te vertellen is jaar voor jaar. Dat gebeurt in een reeks boeken die verschijnen onder auspiciën van het NIOD, Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies. Nu valt elke kijk op de Tweede Wereldoorlog ter discussie te stellen, maar toch lijkt verdedigbaar dat 1944 wel het meest dramatische oorlogsjaar is geweest. In elk geval wat betreft oorlog in de zin van gewapende strijd. Niet dat de Duitse inval in 1940 niet dramatisch was, maar die verliep snel en het oorlogsgeweld trof zeker niet het hele land. Daarna was er vooral bezetting, tot in 1944 het oorlogsgeweld Nederland in al zijn bruutheid trof. Hevige gevechten, oorlogsmisdaden, ‘vergissingsbombardementen’ en de hongerwinter in 1944 – 1945. Hoeveel visies gaat dat nog opleveren?
Veelzeggend
Bij uitzondering is het deel over 1944 in deze boekenreeks geschreven door twee auteurs. Erik Schumacher, journalist en historicus, schreef ook het deel over 1942 (in termen van bezetting was dat een gruweljaar). Zijn co-auteur Jan van Oudheusden was tot aan zijn pensionering provinciaal historicus en directeur van de voorganger van Erfgoed Brabant. Hij publiceerde meerdere boeken over Noord-Brabant in de periode 1940-1945. Hij scheef voor dit boek de twee hoofdstukken waarin het zuiden van Nederland centraal staat en waarvan het eerste de veelzeggende titel heeft ‘Met de bevrijding komt de oorlog’. Veelzeggend, want ‘bevrijding’ leek zo aanlokkelijk, maar ging wel gepaard met eindeloos meer geweld dan de inval van de Duitsers in de meidagen van 1940. De prijs van de vrijheid was hoog en dat maakt dit boek goed duidelijk.
Het boek is rijk geïllustreerd en sluit af met een chronologische ‘Lijst van gebeurtenissen’ en een beknopte literatuurlijst. Wat ontbreekt is een register. Het boek beschrijft geen chronologisch verloop van de strijd. Daar zijn andere naslagwerken voor, maar de Lijst van gebeurtenissen biedt wel een leidraad. Want zoals de serietitel aangeeft, gaat het vooral over het Leven in bezet Nederland. Leven dat vaak doorsnee ‘dagelijks’ was, maar dat juist in dit jaar voor velen ook voor levenslange trauma’s zorgde. Voor Noord-Brabant is van belang dat van september 1944 tot aan de Duitse capitulatie het front dwars door de provincie liep. Het gegeven dat de provincie 75 jaar bevrijding al viert in 2019 is daarmee nogal voorbarig. Alsof het deel ten noorden van de Bergsche Maas niet meetelt. Dit boek laat zien dat daarover beter nagedacht had kunnen worden.
Jan van Oudheusden en Erik Schuhmacher, 1944.
Verstoorde verwachtingen. Leven in bezet Nederland.
Amsterdam: Spectrum / NIOD 2019, 249 pp.,
ISBN 978-90-00-35803-8, pb., € 24,99.
© Brabant Cultureel 2019
Beste Lauran
inderdaad:
Alsof het deel ten noorden van de Bergsche Maas niet meetelt. Dit boek laat zien dat daarover beter nagedacht had kunnen worden.
Maar voeg hier alsublieft aan toe: het gebied tussen Peel en Maas in Noord-Oost Brabant!