Conceptueel kunstenaar Helmie Brugman maakte naam met de installatie ‘The Terracotta Davids’, waarbij ze thema’s als kwetsbaarheid en maakbaarheid aan de orde stelt. Het maakproces maakt nadrukkelijk deel uit van de installaties. In haar atelier aan huis in de wijk Strijp in Eindhoven vertelt ze hoe ze daartoe is gekomen.
door Irma van Bommel
Helmie Brugman (1957) groeide op in Venlo en ging daar vanaf dat ze op de basisschool zat al naar de Vrije Academie (vergelijkbaar met het Centrum voor de Kunsten in Eindhoven). Daar volgde zij cursussen in tekenen, edelsmeden, zeefdrukken, kleien en werken met papier-maché. Op de middelbare school speelde ze ook toneel en schilderde ze decors. Met uitstapjes via school ging ze naar toneelvoorstellingen in Krefeld, onder andere naar Der Verbrecher aus verlorener Ehre van Friedrich Schiller en Woyzeck van Georg Büchner. Beide stukken gaan over lijden en raakten haar.
Proces
Een oom, beeldend kunstenaar Ferd Verstraelen uit Steyl, maakte indruk met zijn assemblages van gevonden materialen en met de uitspraak dat het proces dat vooraf gaat aan creëren van essentieel belang is. Dit alles, maar ook bezoeken aan Rome, waar ze de Sint-Pietersbasiliek en de Sixtijnse kapel bezocht, deden haar besluiten een kunstopleiding te volgen. Ze ging naar de Tehatex in Tilburg en volgde daarna de eerstegraads opleiding aan de Academie voor Beeldende Vorming, eveneens in Tilburg.
Na de academietijd is ze voor een werkperiode naar het Keramisch Werkcentrum gegaan, toen nog gevestigd in Heusden. Daar deed zij onderzoek naar klei en ook glas, wat in die tijd vernieuwend was. Aanvankelijk werkte Brugman abstract, minimalistisch, en bouwde ze haar werk op met ritmes. Daarbij liet zij zich inspireren door de architectuur van Frank Lloyd Wright, Ludwig Mies van der Rohe en de tuinbouwkassen in de buurt van Venlo.
Daarnaast ging ze lesgeven in het middelbaar en volwassen onderwijs. Door haar baan en door de zorg voor vier kinderen kwam haar eigen kunstenaarschap op een laag pitje te staan. Wel ging ze in die tijd regelmatig naar het Grafisch Atelier Daglicht in Eindhoven om daar zeefdrukken te maken en naar het naastgelegen Beeldenstorm om beelden in brons te gieten. Na jarenlang ‘eruit geweest te zijn’ – zo voelde dat voor haar – stopte ze in 2000 met lesgeven om zich volledig aan het kunstenaarschap te wijden.
Kwetsbaarheid
Ze maakte tevens een ommezwaai van abstract naar figuratief. “Ik wilde meer emotie in mijn werk leggen.” Vervolgens heeft ze een nieuw oeuvre opgebouwd. Lijden, kwetsbaarheid, maar ook de maakbaarheid van het leven werden de thema’s waarmee ze aan de slag ging.
Als jong meisje had zij in de Sint-Pieter in Rome de Pietà van Michelangelo gezien. Dat werk was voor haar een toonbeeld van lijden en liefde. De lijdende Christus, die liefdevol wordt ondersteund door Maria. Twee jaar later werd een aanslag gepleegd op dit beeld en dat maakte diepe nadruk op haar. “Ik vond het fascinerend dat een beeld dat zoveel emotie oproept ook agressie kon oproepen.”
Een kleine kopie van het beeld had zij als souvenir meegebracht naar huis. Jaren later maakte ze van dit souvenir beeldjes in latex, was, gips en brons waarbij ze de modellen tijdens het maakproces deformeerde. Daarmee drukte ze uit dat factoren van buitenaf het leven van de mens bepalen. Samen met grafisch werk toonde ze deze installatie voor het eerst in 2006 bij Galerie Peninsula van Pieter Alewijns in Eindhoven. Ze heeft daarbij toen het boekje Vorm en vervorm uitgegeven.
“Ik heb iets met lijden.” Eens in de vier jaar worden in Tegelen, bij Venlo, de Passiespelen opgevoerd. Deze hebben op haar als kind veel indruk gemaakt, mede doordat haar oom, de beeldend kunstenaar, daarin de rol van Christus speelde. Toen deze oom later psychische problemen kreeg, werd hij voor haar de vertolker van het geestelijk lijden. “Ferd Verstraelen was mijn pietà, letterlijk en figuurlijk. Als ode aan hem heb ik in 2011 een expositie over hem georganiseerd in Museum van Bommel van Dam in Venlo en het boekje In het licht gemaakt. Ook heb ik een documentaire over hem gemaakt die destijds is uitgezonden op L1.”
Geëxplodeerd
In 2012-2013 is Brugman een tweede maal voor een periode naar het nu inmiddels ‘Europees’ Keramisch Werkcentrum gegaan. Toen was dat gevestigd in ’s-Hertogenbosch (nu in Oisterwijk). Daar deed zij een onderzoek naar het DNA van klei. Dat DNA wilde ze veranderen door er afvalproducten in te verwerken, zowel organisch materiaal als scherven en plastic. Van die nieuwe kleisoorten maakte ze kolommen die in de oven werden gebakken. Na dat onderzoek bleek dat een van die kolommen was geëxplodeerd. Dit effect paste ze later toe in een installatie in de Cacaofabriek in Helmond.
In de Cacaofabriek in Helmond kreeg zij in 2014 een solo-expositie die ze als titel Who Cares meegaf. De installatie The Terracotta Davids (een verwijzing naar de David van Michelangelo) bestond uit een groep beelden van jongetjes. Op het eerste gezicht waren die allemaal hetzelfde, maar bij nader inzien bevonden ze zich in een verschillende staat. De een gezond, de ander gewond en gesteund, letterlijk gestut of bijeengehouden met pakriemen.
“Klei kun je kneden in iedere vorm die je wil. Een stuk vormeloze klei druk ik in een mal in de vorm van een jongetje, een ideaal jongetje. Het beeld lijkt realistisch, maar ik wil een abstract begrip – emotie – uitdrukken. Ik wil die kwetsbare binnenkant communiceren. Een kind dat zich in al zijn kwetsbaarheid toont. Het tere, nog niet volwassen lichaam moet in al zijn breekbaarheid nog worden ondersteund. Daarom laat ik elementen van het maakproces onderdeel zijn van het beeld. Het proces speelt in mijn werk een belangrijke rol.” Wat de kinderen hebben meegemaakt blijft onbenoemd. “Dat laat ik ter invulling over aan de bezoeker. Ik hoop een bewustwordingsproces bij mensen te weeg te brengen.”
Pakriem
In een andere installatie in die expositie in Helmond, Jongensbeeld, verwerkte ze het afbraakproces dat ze tijdens haar onderzoek in EKWC had ontdekt. Het beeld bestaat uit een knielend jongetje, met een pakriem om zijn schouders bijeen gehouden. Na drie weken trad een afbraakproces in werking. Dat proces legde ze vast op film, met time-laps.
Het Universiteits Museum Utrecht benaderde haar om in 2016 een installatie te maken die te maken had met duurzaamheid en reclycling. Dat werd de installatie Sustainable Ceramic Machine. Daarbij borduurde zij voort op de installatie van Jongensbeeld. Scherven die van het beeld vielen, werden opgevangen en vermalen tot gruis. Dit gruis werd weer vermengd met een papje tot klei, waarmee een 3D-printer een nieuw beeld maakte. Alleen was dit nog simulatie. Zo’n proces wil ze nog eens echt uitvoeren met een 3D-printer. Een eeuwig leven voor een beeld. Het verbeelden van de maakbaarheid van het leven ten top.
Binnenkort is werk van Helmie Brugman te zien in de expositie Coda-PaperArt in het CODA Museum in Apeldoorn, waar ze beelden van papier-maché toont. Mallen maken deel uit van de presentatie – ze bieden het beeld letterlijk en figuurlijk bescherming – en daarmee laat ze weer het maakproces onderdeel zijn van de installatie.
Het werk van Helmie Brugman is te zien op onderstaande exposities:
– ZomerEXPO 2019, Museum De Fundatie in Zwolle,
25 mei t/m 1 september 2019
– Coda-PaperArt , CODA Museum in Apeldoorn,
10 juni t/m 27 oktober 2019
– 25ste Biennale Internationale Création Contemporaine et Céramique, Musée Magnelli in Vallauris, Frankrijk,
29 juni t/m 4 november 2019
– Korean International Ceramic Biennale KICB 2019, Gyeonggi-do, Korea,
1 september t/m 31 oktober 2019
Bekijk de documentaire uit 2015 (12 minuten):
En ‘The Breaking Process’ uit 2014 (3 minuten):
Zie ook: ferdverstraelen.nl
© Brabant Cultureel 2019