Met drie inmiddels overleden kunstenaars als leidraad, blikt de Helmondse Cacaofabriek in de expositie ‘Firma Turner’ terug op een turbulente historie. Die omvat twintig jaar kunstenaarscollectief DE nederlandsche CACAOFABRIEK (1993-2013). Sinds vijf jaar heeft Cacaofabriek een all-in vorm: filmhuis, poppodium, horeca, expositie- en bedrijfsruimten onder één dak. Van de achthonderd kunstenaars die hier exposeerden, tonen er nu vijfentwintig hun oude en soms nieuwe werk.
door Anja van den Akker
De firma Turner, ooit eigenaar van de Cacaofabriek in Helmond – tevens achternaam van de Britse schilder Joseph Mallord William – en dan óók nog eens achterstevoren opgeschreven als verwijzing naar het verleden. Over de titel van de jubileumtentoonstelling in de Helmondse Cacaofabriek is goed nagedacht. Ook het samenstellen ervan kostte Martin van de Laar en Cees Gunsing wel wat hoofdbrekens. Zij zijn mannen van het eerste uur uit de periode dat DE nederlandsche CACAOFABRIEK puur een kunstenaarscollectief was. Hoe haal je uit al dat werk van de achthonderd kunstenaars die hier hebben gewerkt en geëxposeerd de juiste elementen voor een representatief tijdsbeeld?
Voortborduren
Van de Laar en Gunsing kozen drie overleden oud-collega-kunstenaars die extra indruk op hen hebben gemaakt. Leon Adriaans, Peer Metselaar en Wim van de Voort. Martin van de Laar, die tot 2013 de tentoonstellingen in DE nederlandsche CACAOFABRIEK samenstelde en nu als gastconservator optreedt, vertelt hoe de keuzes tot stand kwamen. “We zijn gaan voortborduren op het werk en relaties van deze drie kunstenaars. Zo kwamen we al snel op een veelvoud en uiteindelijk op vijfentwintig namen en zo’n honderd werken. Maar het was toch een hele klus.”
We zien nadrukkelijk niet alleen canvas, maar ook etsen, fotografie, tapijtkunst, installaties en werk op glas. Directeur Jochem Otten is enthousiast. “Het werk van een overleden kunstenaar is in zekere zin af. Het gaat om bevroren momenten, zou je kunnen zeggen. Een mooi uitgangspunt om ander werk omheen te plaatsen. De enige voorwaarde die we hebben gesteld, was dat dit een dwarsdoorsnede van al die jaren moest zijn en dat de expositie het gevoel van de ’oude’ Cacaofabriek zou uitstralen.”
Otten zou best ruimte willen bieden aan een kunstenaarscollectief als waarmee de Cacaofabriek ooit begon: jong (en ouder) talent kon zich uitleven in de ateliers en meestal rolde daar dan een expositie uit. Otten: “De tijden zijn veranderd. Bovendien hebben we hier letterlijk geen ruimte voor.” Dat de exposities in de huidige Cacaofabriek commerciëler zijn dan vroeger, bestrijdt Otten. “We brengen nog altijd zowel jonge aanwas als meer gevestigde namen onder de aandacht.”
Balettutu
Bij de ruim honderd werken zit een aantal dat alleen al door de materiaalkeuze opvalt. Molare bijvoorbeeld, de band met 1750 mensentanden waarin kunstenares Linda Molenaar kan plaatsnemen zodat het ding ’knarsetandend’ rolt. Of – van dezelfde maker – een ballettutu met een rokje dat geheel is samengesteld uit de zooltjes van balletspitzen.
Molenaar heeft mogen uitpakken, want ook haar Koekoeksei vol echte veren en wanddecoratie uit houten onderdelen van een vleugel zijn prominent aanwezig. Op de vloer ligt bovendien een hinkelbaan in tapijttegels van haar hand, met ingeweven duivenpatroon. De eerste duif oogt nog leuk, de laatste duif is vertrapt en bloederig. Van de Laar: “Je ziet hier duidelijk de thema’s vergankelijkheid en recycling in terug.”
Opmerkelijk zijn ook de portretten van veertig Deurnese varkens, waarvan we steeds slechts één oog zien. Oog in Oog van Tineke Schuurmans toont hoe elke blik weer totaal anders is. Alsof je naar menselijke gezichten kijkt die verdriet, wijsheid, angst of gelatenheid uitdrukken. Van de Laar legt uit dat het kunstwerk eigenlijk honderdvijftig foto’s omvat. “Maar daar hebben we hier geen plaats voor.”
Persoonlijk is hij erg gecharmeerd van het schilderij In Memory van Leon Adriaans. Het is hier voor het eerst te zien. “Dit doek heeft alles met zijn jeugd te maken. De Christusdoorn staat voor Adriaans’ moeder, de motorfiets voor zijn vader. En het is bovendien een Helmonder.”
Firma Turner
DE nederlandsche CACAOFABRIEK (1993-2013),
t/m 2 juni in de Cacaofabriek.
Met werk van onder andere :
Leon Adriaans
Peer Metselaar
Wim van de Voort
Aaron van Erp
Adria Ceelen
Alexandra Crouwers
Alexandra Demenkova
Anna Lange
Cees Gunsing
Louk Kuijs
Charles Vreuls
Frans Beerens
Ies Schute
Johan Vossen
Linda Molenaar
Lotte van Lieshout
Mari Reijnders
Theo van de Goor
Ineke van der Wal
Theo van Keulen
© Brabant Cultureel 2019