De beroemde schilder Pieter Bruegel de Oude werd geboren tussen 1525 en 1530, maar niemand weet waar dat gebeurde. De Vlaamse kunsthistoricus Jan Van der Stock betoogt nu dat dit in Breda moet zijn gebeurd. Ook hij lijkt echter geen keihard bewijs te hebben. Over de geboorteplaats van Bruegel bestond al vroeg onduidelijkheid. Karel van Mander, van wiens hand in 1604 het Schilder-boeck verscheen, schreef over Breugel dat hij was geboren ‘in Brabant in een onbekent Dorp onder den Boeren’ en ook – nog in dezelfde zin – dat hij ‘is geboren niet wijt van Breda, op een Dorp, gheheeten Brueghel, welcks naem hy met hem ghedraghen heeft’.
Dit is de meest gedetailleerde informatie die we over Bruegels geboorteplaats hebben en er is veel verwarring uit voortgesproten. Het feit dat er bij Breda geen dorp met de naam Breughel in de buurt ligt, leidde tot allerlei speculaties. Zo werd onder meer gekeken naar Grote en Kleine Brogel in Belgisch Limburg. Dat ligt dichtbij Bree, een plaatsnaam die in het verleden ook wel als ‘Breda’ werd geschreven. Maar die streek behoorde nooit tot het hertogdom Brabant en alle bronnen zijn het er wel over eens dat Breugel een geboren Brabander was. In de recente literatuur over de kunstenaar wordt dan ook de voorkeur gegeven aan (Son en) Breugel bij Eindhoven, weliswaar niet in de buurt van Breda, maar vanuit Antwerpen gezien wel enigszins die kant op.
Merknaam
Van der Stock voert nu aan dat Pieter een zoon was van Adriaan van Breda en Petronella Rubbens en dat jongen nog minderjarig was toen zijn ouders vanuit Breda naar Antwerpen verhuisden. De schilder zou dus eigenlijk Pieter van Breda hebben geheten, maar Van der Stock verklaart niet waar hij dan als kunstenaar de naam Bruegel vandaan had. Pieter Bruegel was zuinig op die naam alsof hij al besefte dat het een merknaam was en zijn schilderende zoons en kleinzoons hebben er allemaal een eigen variatie van gebruikt, dus steeds met een eigen spelling. Die naam zal dus voor de familie zeker betekenisvol zijn geweest. Verder blijft onduidelijk waar Van der Stock de gegevens over het ouderpaar van de schilder vandaan heeft. Vooralsnog lijkt hij alleen te hebben aangetoond dat Pieter Breugel niet is geboren in Brussel of in Antwerpen, maar dat wisten we eigenlijk al.
Misschien heeft Van der Stock nog enkele troefkaarten in zijn mouw, maar zo lang hij geen concreet bewijs levert voor het ouderschap van Adriaan van Breda en Petronella Rubbens en aantoont dat Adriaan niet alleen ‘van Breda’ heette, maar daar ook daadwerkelijk met vrouw en kind vandaan kwam, blijft (Son en) Breugel de betere papieren hebben. Van der Stock spreekt hierover op een internationaal congres dat deze dagen plaatsvindt in combinatie met de grote Bruegeltentoonstelling die nog tot en met 13 januari 2019 te zien in het Kunsthistorisches Museum in Wenen. (lt)
Tekening boven: de schilder en de connaisseur (circa 1566).
Over de tentoonstelling: khm.at
Over het symposium: www.bruegelthehandofthemaster2018.org
Geachte Heer R. Janssen, Naar aanleiding van uw artikel over Pieter Bruegel den Oude, kan ik u meedelen dat ik een familiebeschrijving heb van het geslacht van Bruegel. Mijn moeder is namelijk een nazaat van de beroemde schilder. De familiepapieren zijn geschreven door Huibert van Breugel. Ja de naam staat op deze manier vermeld. Het schrijven is van rond 1860. Verder is er een familiebeschrijving vanaf het jaar 1707 tot 1975. In het papier staat dat Pieter van Breugel geboren is in het dorp Breugel in het jaar 1530. Het leek me leuk u hierover te schrijven. Groet Jetske van Ewijk Enghardt te Nieuwegein.
Geachte meneer van Ewijk Erhardt,
Ik ben geïnteresseerd in deze familiebeschrijving, kunt u mij hier meer informatie over geven,
Mvr groet,
Marja van Breugel