Boek werpt nieuw licht op Bredase kunstenaar Paul Windhausen

Eind 2014 was in Breda’s Museum en het Stadsarchief Breda een tentoonstelling te zien van werk van de Bredase kunstenaar Paul Windhausen (1903–1944), om daarmee te herdenken dat Breda  zeventig jaar geleden bevrijd werd. Daarmee werd ook de andere kant getoond van de Paul Windhausen die in Breda en omstreken vooral bekend is geworden door het drama dat zich in 1944 afspeelde op het landgoed Vloeiweide in de buurt van Rijsbergen, een drama dat nog jaarlijks op die plek wordt herdacht.  

door Muriel Boll

Dat hij kunstenaar was en in Breda een grote rol op het gebied van de kunst heeft gespeeld, is veel minder bekend. Toen Anton Joosen werd gevraagd een boek over Paul Windhausen te maken, zei Joosen dan ook dat hij dat graag zou doen maar dan liefst over Paul Windhausen de kunstenaar; over de rol die Windhausen in het verzet had gespeeld is al zo veel bekend. Dat boek is er nu: Paul Windhausen, docent, kunstenaar en verzetsman.

Het is aan Frans de Korte te danken dat dit boek er is, hij heeft Anton Joosen gevraagd. Eerder, eind 2014, toen werd herdacht dat Breda zeventig jaar geleden was bevrijd, was hij het ook die met de stichting Windhausen Erfgoed meewerkte aan een tentoonstelling in Breda’s Museum en het Stadsarchief Breda. De Korte is een zoon van een vrouw die in dezelfde verzetsgroep zat als Windhausen.

Het beekje De Mark bij Breda.

Het beekje De Mark bij Breda.

Vloeiweidedrama
In zijn voorwoord schrijft Anton Joosen dat hij er natuurlijk niet helemaal aan ontkomt aandacht te besteden aan het Vloeiweide-drama,  Windhausen is daar onlosmakelijk mee verbonden, maar dat hij ons ook kennis wil laten maken met de jongeman van 25 jaar die in 1929 tekenleraar wordt op het Onze Lieve Vrouwelyceum (OLV) in Breda. En ons kennis laten maken met de vrije kunstenaar Windhausen. Het aantal lesuren was niet zoveel dat zijn hele week daar mee gevuld was. Hij had tijd over om vrij werk te maken en als vrijgezel kon hij gaan en staan waar hij wilde.  Windhausen ging graag op reis. Daarvan getuigen de schilderijen die hij maakte in Frankrijk, Duitsland, Luxemburg, Joegoslavië, Italië; waar hij ging, ging zijn schetsboek.  Ook als hij door Breda wandelde; hij heeft diverse stadsgezichten getekend. Daarnaast staan veel stillevens, portretten en landschappen in dit boek afgebeeld.

Schetsboek van Paul Windhausen.

Schetsboek van Paul Windhausen.

Paul Windhausen werd in 1903 geboren in Roermond in een kunstzinnig nest. Zijn Duitse  grootvader Peter Heinrich Windhausen had zich hier gevestigd nadat hij in Duitsland al naam had gemaakt als schilder van portretten en religieus werk. Roermond was in die tijd het centrum van religieuze kunst. Er was een bekend textielatelier, een schilders- en een beelhouwersatelier. Werk genoeg dus met al die kerken daar in Limburg, een uitstekende plek om je te vestigen. De kinderen van deze grootvader, Pauls vader Paul sr. en diens broer Albin, bekwaamden zich ook in de religieuze kunst.  Als kind zag Paul die twee aan het werk in het atelier, dat vol stond met schilderijen, altaarstukken en veel kruiswegstaties, daar was de familie goed in. Verderop in Roermond was nog een atelier, dat van zijn oom Heinrich. Die hield zich voornamelijk bezig met portretschilderen.

Linoleumsnede Breda in de Zomer.

Linoleumsnede ‘Breda in de Zomer’.

Na het gymnasium gaat Paul naar Amsterdam, naar de Rijksnormaalschool, de voorloper van wat nu de Amsterdamse Academie voor Beeldende Vorming is. Hij werkte even als tekenleraar  in Maastricht, maar kreeg al gauw een aanstelling op het OLV in Breda. In deze stad voelde Windhausen zich helemaal thuis. Al gauw sluit hij zich aan bij de Bredase Kunstkring, waarvoor hij was gevraagd door de nestor van de Bredase kunstenaars, Jan Strube.  (Over Strube schreef Anton Joosen eerder al een boek.) Uit deze Kunstkring is cultureel centrum De Beijerd ontstaan en dat heeft indirect weer geleid tot de oprichting van de kunstacademie St. Joost.

Johanna van Engelen, (pastel) en Jel van der Sande (olieverf).

Johanna van Engelen, (pastel) en Jel van der Sande (olieverf).

Tijdgeest
De foto’s in dit boek zijn goed gekozen: wat geeft de tijdgeest mooier weer dan de kleding en gelaatsuitdrukkingen op een bruiloft, een diner, groepsfoto’s van lerarencorps en van leerlingen?  De sfeer op school moet goed zijn geweest, daarvan getuigen fragmenten van herinneringen die in het boek zijn opgenomen. En de geboortekaartjes, linoleumsneden en ex-librissen die Windhausen voor zijn collega’s ontwierp.  De vele prachtige afbeeldingen van de schilderijen en schetsen zijn een feest om te bekijken. Aan de manier van schilderen zie je onmiddellijk de jaren dertig en veertig af, door kleurverloop, keuze van onderwerp. Veel landschappen, bergen, kusten, dorpsstraatjes, maar vaak ook voorstellingen uit het dagelijkse leven rondom. De kleuren zijn geweldig, warm en innemend.  Er is een schilderij van de Westertoren in Amsterdam, winter, sneeuw, gracht –  een spoortje Breitner, er zijn landschappen en stillevens met een vleugje Cézanne erin.

Bloesem in Limburg is een schilderij om verliefd op te worden: stralende bloesems in een glooiend landschap. Joosen schrijft daarbij: ‘Een merkwaardige en tegelijkertijd ook een ontstellende gedachte dat Paul Windhausen dit werk schildert in het voorjaar van 1944 (…) zijn laatste levensjaar. ‘ Uit het schetsboek vlotte schetsen van hemzelf: met pijp, strikdasje, een man die zelfbewust de wereld in kijkt. Tekeningen van kinderen, strik in het haar, aandachtig bezig; stillevens met bloemen en vruchten, en natuurlijk de vele portretten. Het werk van Windhausen laat geen duidelijk persoonlijke stijl zien, een stijl waaraan je zijn werk onmiddellijk herkent;  maar kunst kende in die jaren ook niet zo’n min of meer gemeenschappelijke opvatting van stijl. Joosen toont afbeeldingen van schilderijen uit particulier bezit die niet eerder te zien waren,

Bloesem in Limburg.

Bloesem in Limburg.

Amateur-schrijver
Sinds zijn pensioen is Anton Joosen ‘amateur-schrijver van beroep’. Hij schrijft lokale, regionale en heemkundig getinte boeken. Met Paul Windhausen, docent, kunstenaar en verzetsman laat  Joosen een nieuw licht op Paul Windhausen schijnen. Het is een prachtig boek geworden. Er is echter maar een beperkte oplage van gemaakt. Het is te hopen dat er een tweede komt.

 

Boekomslag Pal Windhausen
 Tot 15 mei is het werk van Paul Windhausen te bezichtigen in De weeghreyse,
het gemeentehuis van Rijsbergen.
Elke zondag van 14.00 – 17.00 uur. Daar is ook het boek te koop.

Voor informatie mailen naar
debieb@ziggo.nl
of bellen naar 0165-752672

©Brabant Cultureel – februari 2016

Reacties (1)

  1. À.J.D. schreef:

    Wat een geweldig artikel en ook nog een prachtig boek.
    Behalve verzetsman, nu ook bekend als kunstenaar.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *