Fiona Tan werkt in het grensgebied van foto en film

In de nieuwe vleugel van De Pont loopt tot en met 11 juni 2017 een tentoonstelling met werk van Fiona Tan. Het is sinds 2003 de tweede keer dat de van oorsprong Indonesische kunstenares een solotentoonstelling heeft in het Tilburgse museum.

door Joep Eijkens

De enige keer dat ik ooit Japan bezocht wilde ik ook de berg Fuji zien. Ik ben er vlakbij geweest, maar het weer was grijzig en mistig en ik weet nog altijd niet zeker of de wazige contouren die ik zag nu wel of niet bij de wereldberoemde berg hoorden. Gelukkig kreeg ik een herkansing op de laatste dag: vanuit het vliegtuig dat me huiswaarts bracht ving ik nog net een glimp op van het karakteristieke vulkanische topje dat boven de wolken dreef.

Zeshonderd
Datzelfde beeld van het zwevende bergtopje is te zien op één van de circa zeshonderd foto’s die Fiona Tan (Pekanbaru, Indonesië, 1966) gebruikte voor haar tweedelige installatie Ascent. Ongeveer zeshonderd maal de berg Fuji gezien door evenzoveel fotografen, zowel amateurs als professionals. De variatie is groot: van eenvoudige vakantiekiekjes tot perfecte natuurfoto’s en van oorlogsfoto’s tot schitterende panorama’s met de miljoenenstad Tokyo op de voorgrond. En dan hebben we het nog niet gehad over wisselende weersomstandigheden, de vier jaargetijden, zonsopkomsten en ondergangen, maanstanden en de verschillende uren van dag en nacht. Men zegt wel dat geen berg zo veel gefotografeerd is als deze met mythen omgeven slapende vulkaan, hét symbool van Japan.

Tan maakte haar installatie in opdracht van het aan de voet van de berg gelegen Izu Photo Museum. En een belangrijk deel van de door haar gebruikte foto’s komt ook uit de collectie van dat museum. De door haar geselecteerde foto’s vormden het bouwmateriaal waarmee zij een videofilm maakte die liefst 77 minuten duurt. Fuji is daarin alomtegenwoordig – je zou kunnen zeggen de hoofdpersoon. Niet alleen visueel, maar ook als inspiratiebron voor een fictief verhaal over een Engelse schrijfster en een inmiddels overleden Japanse fotograaf. In hun filosofisch getinte dialoog gaat het onder meer over de verschillen tussen fotografie en film en over de vraag in hoeverre de twee media kunnen worden gecombineerd. Tans eigen video is wat mij betreft een mooi voorbeeld van een geslaagde combinatie.

Voor het tweede deel van haar installatie liet Tan ongeveer een kwart van de door haar geselecteerde foto’s op prentbriefkaartformaat drukken en stalde die uit op tegen de museummuur bevestigde planken, heel simpel met een kleine tussenruimte naast elkaar. Als vanzelf ga je die foto’s vergelijken met dezelfde foto’s in de film. Daar ‘werken’ ze veel sterker: de berg, de talloze mensen die hem jaar in jaar uit beklimmen, de zon, de wolken, de besneeuwde top, de verblindende kersenbloesem, de weerspiegeling in het water – alles komt dichterbij; je ondergaat het. Niet alleen het veel grotere, soms overdonderende formaat speelt daarbij een belangrijke rol, maar ook de stemmen, de muziek en omgevingsgeluiden. Wat dat betreft zou je de los tentoongestelde kleine foto’s meer kunnen zien als objecten en als beelden waarin het leven is stilgezet.

Tijd
De vorm van Ascent roept nog een andere vraag op. Als een gemiddelde museumbezoeker langer dan vijf minuten naar een schilderij kijkt, is het veel. Is 77 minuten niet erg lang? Goed, voor videokunst moet je de tijd nemen, net zoals voor film. (Tan debuteerde vorig jaar met haar speelfilm History’s Future.) Maar ik keek er niet vreemd van op toen mensen voortijdig de ‘voorstelling’ verlieten. Temeer omdat de solotentoonstelling in De Pont ook nog ander werk laat zien.

Het gaat daarbij onder meer om twee andere installaties die, zoals het in de zaaltekst van het museum geformuleerd wordt, eveneens ‘balanceren op de grens van stilstaande en bewegende beelden’. Voor The Changeling (2006) liet Tan zich inspireren door een oud fotoalbum dat zij op een rommelmarkt vond, een album met zo’n tweehonderd portretten van Japanse schoolmeisjes. Die zie je op een beeldscherm voorbij komen terwijl een tweede beeldscherm op de tegenoverliggende muur slechts één portretfoto toont van een schoolmeisje, vermoedelijk uit hetzelfde album.

Dat ene meisje hoor je ook praten, niet in het Japans overigens maar in het Nederlands – wat een beetje vreemd is en misschien zelfs afbreuk doet – maar ondertiteling zou nog veel sterker afleiden. Het meisje praat over haar jeugd maar kruipt soms ook in de huid van haar moeder of grootmoeder. De kijker kan zich naar believen omdraaien om naar het andere scherm te kijken waarop het ene na het andere schoolmeisje verschijnt en na een paar seconden verdwijnt. Zelf stopte ik al gauw met luisteren naar die eindeloos doorpratende stem achter me: al die verschillende, zwijgende, soms lachende, soms ernstig kijkende meisjes – verschillende levens, verschillende toekomsten – die aan je voorbij trekken, spreken mij meer aan.

Zeedieren
De andere installatie, Depot (2015), bestaat uit een video en opnieuw vormen geluiden en voice-over een belangrijk, om niet te zeggen onmisbaar, element. Ditmaal dwaalt de kijker als het ware aan de hand van een oudere man door geheimzinnige ruimtes waar niet alleen grote geraamtes van prehistorische dieren bewaard worden maar ook een schitterende verzameling zeedieren op sterk water, beesten met de meest wonderlijke vormen.

Tan nam de video op in Museum Naturalis in Leiden. Terwijl de camera langs de grote glazen flessen met dode dieren gaat, hoor je zware, lage, doordringende geluiden, kennelijk onder (zee)water opgenomen. En ook is daar af en toe de stem van de man die kennelijk dierbare jeugdherinneringen bewaart aan de zee. Mooi is hoe hij al die beesten vergelijkt met ‘droevige berichten in flessen’ en dan zegt: “Net als foto’s spreken zij eerst over de dood en daarna pas over wat ze ooit waren.” Het is niet de eerste keer dat ik dood en fotografie in één adem genoemd hoor.

Ascent. Solotentoonstelling Fiona Tan. Museum De Pont, Tilburg, t/m 11 juni 2017.

www.depont.nl

www.fionatan.nl

 

 

© Brabant Cultureel 2017